Hangi Tip Sigorta Ne Zaman Devreye Girer?

Elektrik Sigortası Nedir ve Ne İşe Yarar?

Elektrik sigortaları tesisatlardaki akım dengesini düzenleyen ve hat üzerinde oluşan aşırı yük ya da kısa devre gibi tehlikeli durumlarda devreyi keserek sistemi koruyan güvenlik ekipmanlarıdır. Konutlardan endüstriyel üretim sahalarına kadar tüm elektrik altyapılarında kullanılan sigortalar, başlıca olarak iletkenlerin aşırı ısınmasını, cihazların zarar görmesini ve tesisatın yangın riskiyle karşılaşmasını engellemektedir. Örneğin elektrik akımının belirlenen nominal değeri aşması halinde, sigorta hat boyunca yükselen ısıyı algılar ve açma mekanizmasını tetikleyerek devreyi güvenli şekilde kapatır. Böylece hem ekipman bütünlüğü korunur hem de elektrikli yapıların genel güvenliği sağlanır.

Sigortaların Devreye Girme Mantığı Nasıl Çalışır?

Sigortaların çalışma mantığı, akımın niteliğine ve büyüklüğüne göre devreyi koruyacak mekanizmanın doğru anda tepki vermesi esasına dayanır. Elektrik tesisatındaki her sigorta belirli bir akım aralığı için kalibre edilir ve bu aralık aşıldığında sigortanın içindeki termik veya manyetik bileşen harekete geçer.

Termik kısım, iletken üzerindeki aşırı akımın neden olduğu ısı yükselmesine tepki verir ve ısıl deformasyon sonucu açma mandalı harekete geçer ve devre kesilir. Manyetik sistem ise çok daha hızlı tepki verir. Kısa devre akımları gibi anlık ve yüksek akım artışlarında elektromanyetik alan oluşur ve bu alan açma mekanizmasını milisaniyeler içinde tetikler.

Otomatik Sigorta (MCB) Ne Zaman Atar?

Otomatik sigorta (MCB), konut ve küçük ölçekli işletmelerde kullanılan en yaygın koruma elemanıdır ve hat üzerinde beklenmeyen akım artışı olduğunda devreyi açarak güvenlik sağlar. MCB’nin atmasına yol açan en temel durumlardan ilki aşırı yüklenmedir. Devreye bağlı cihazlar nominal akım kapasitesinin üzerine çıktığında, sigortanın termik bölümü ısınır ve belirli bir süre sonunda devreyi keserek iletkenleri korur. Diğer durum ise kısa devredir. Faz ile nötrün veya faz ile toprak hattının doğrudan temas etmesiyle çok yüksek akım oluşur ve MCB manyetik açma mekanizmasını devreye sokar.

Termik Manyetik Sigorta (MCB/MCCB) Hangi Durumlarda Devreye Girer?

Termik manyetik sigortalar ise hem konut tipi devrelerde hem de daha yüksek akım taşıyan endüstriyel panolarda kullanılan çift mekanizmalı koruma elemanlarıdır. Termik bölüm, hat üzerinde nominal akımın uzun süre artması halinde devreyi keser ve özellikle motor yüklerinin yorulması, çoklu cihaz kullanımının akımı aşması veya kablo kesitine uygun olmayan yüklenmelerde görülür.

Manyetik açma kısmı ise kısa devre gibi ani ve yüksek akımlarda devreyi neredeyse anlık olarak açar. MCCB modelleri, MCB’lere göre daha yüksek akım kapasiteleri ve ayarlanabilir açma karakteristikleri sayesinde büyük işletmelerde, jeneratör çıkışlarında, ana panolarda ve ağır makinelerde daha hassas koruma sağlar.

Kaçak Akım Sigortası (RCCB) Ne Zaman Atar?

RCCB’nin devreyi açma mantığı, faz hattından çıkan akım ile nötr hattına dönen akım arasındaki farkı sürekli olarak izlemesine dayanır. Normal bir devrede iki akım değeri daim eşdeğerdir. Ancak elektrikli gövde teması, yalıtım zayıflaması, ıslak yüzeyden kaynaklanan kaçak akım geçişi veya cihazın metal yüzeyinde gerilim oluşması gibi durumlarda akımın bir kısmı toprak üzerinden akar ve bu dengesizlik RCCB tarafından milisaniyeler içinde algılanır.

Kaçak Akım Rölesi ile Sigorta Arasındaki Farklar

Kaçak akım rölesi ve klasik otomatik sigortalar aynı pano içinde yer alsa da koruma amaçları, algıladıkları tehlikeler ve devreye giriş mekanizmaları tamamen farklıdır. Sigortalar, aşırı akım veya kısa devre gibi iletkenlerin zarar görmesine yol açan akım artışlarını tespit eder ve hattı korur. Yani asıl görevleri kabloları, cihazları ve tesisatı yüksek akım kaynaklı arızalara karşı güvence altına almaktır. Kaçak akım rölesi ise akım büyüklüğünden bağımsız olarak devrede insan hayatını tehlikeye atan akım kaçaklarını algılar ve aşırı yük ya da kısa devreyi takip etmez.

Ana Sigorta Ne Zaman Atar?

Ana sigorta, yapıların elektrik tesisatında giriş seviyesinde yer alan ve tüm hattın güvenliğini koruyan başlıca koruma elemanıdır. Devredeki akım, abonelik için belirlenmiş güç limitini aştığında ana sigorta devreyi keserek sistemi korur. Bu durum özellikle aynı anda yüksek güç tüketen cihazlar çalıştığında görülür. Örneğin elektrikli ısıtıcı, klima, fırın ve su ısıtıcısının birlikte çalışması toplam çekilen akımı yükseltir ve ana sigorta müdahaleye geçer.

Ana sigortanın atmasına neden olan bir diğer durum ise kısa devredir. Bina girişinde meydana gelen faz-toprak veya faz-nötr teması, çok yüksek akım oluşturur ve sigorta anlık tepkiyle devreyi kapatır. Ayrıca elektrik panosu bağlantılarındaki gevşemeler, kablolardaki yalıtım problemleri ve beklenmeyen gerilim dalgalanmaları da termik-mekanik yapıyı etkileyerek açma mekanizmasını devreye sokar.

Ev ve İş Yerlerinde En Sık Sigorta Atma Nedenleri

Ev veya iş yerlerinde sigortaların beklenmedik şekilde devreyi kesmesi (şalter atması), çoğunlukla yük dağılımı, kablo altyapısı, cihaz arızaları ve izolasyon sorunları gibi teknik etkenlerden kaynaklanır. En yaygın nedenlerin başında, aynı hatta bağlı yüksek güç tüketen cihazların eşzamanlı çalışması gelir. Özellikle klimalar, elektrikli ısıtıcılar, su ısıtıcıları, fırınlar ve endüstriyel motorlar gibi yükler, hattın nominal akım kapasitesini aşarak koruma mekanizmasını tetikler.

Ek olarak kaçak akım kaynaklı atmalarla da oldukça sık karşılaşılmaktadır. Örneğin nemli ortamlar, hasarlı kablo dış kılıfları ve metal gövdeye temas eden akım sızıntıları RCCB’yi harekete geçirir. Endüstriyel işletmelerde ise motor kalkış akımları, kondansatör banklarındaki dengesizlikler ve harmonik yükler de sigorta açma sorunlarının teknik sebepleri arasında yer alır.

Sigortanın Sürekli Atmasını Önlemek İçin Neler Yapılmalıdır?

Sigortanın sürekli olarak devreyi kesmesi, başlıca olarak hattın doğru kapasiteyle çalışmadığını ve sistemde çözülmesi gereken teknik risk bulunduğunu göstermektedir. Sorunun kalıcı şekilde giderilmesi için yapılması gereken ilk adım ise yüklerin doğru dağıtılıp dağıtılmadığının kontrol edilmesidir. Enerji yoğun cihazlar aynı hat üzerinde toplandığında aşırı akım sorunu oluşur. Bu nedenle cihazların ayrı hatlara bölünmesi ve hat kesitlerinin güncel yük durumuna göre revize edilmesi gerekir.

Ayrıca kablo uçlarındaki gevşek bağlantılar, klemenslerdeki oksitlenmeler ve panodaki termal kaçaklar da uzman elektrikçiler tarafından test edilerek sıkılaştırılmalıdır. Sürekli kaçak akım açmalarında, cihaz gövdeleri ve topraklama hattı detaylı şekilde ölçülmeli, nemlenen priz kutuları, yalıtımı zarar görmüş uzatma kabloları ve arızalı cihazlar devreden çıkarılmalıdır.

Ek olarak özellikle endüstriyel ortamlarda sigorta ayarlarının yük karakteristiğine uygun olup olmadığı mutlaka değerlendirilmelidir. Örneğin motor kalkış akımları için gecikmeli açma eğrilerinin tercih edilmesi, MCCB üzerindeki manyetik açma değerinin doğru aralıkta olması ve kompanzasyon panosunda kondansatörlerin sağlıklı çalışması sigorta stabilitesini artırır.